De Pauluskerk staat op het hoogste punt van de Brink. De oorsprong ligt waarschijnlijk in de veertiende eeuw (eerste vermelding is van 1385). De van origine rooms-katholieke kerk was gewijd aan de H. Paulus en behoorde tot de St. Paulusabdij in Utrecht.
Bij de reformatie in 1580 ging de Pauluskerk over naar de “Christelijk Gereformeerde Religie”. Als gevolg van het wrede en tactloze optreden van de Hertog van Alva groeide in de jaren tussen 1570 en 1580 het verzet tegen de katholieke kerk. Het calvinisme won veld. In 1566 vond in de stad Utrecht een beeldenstorm plaats, maar het platteland van Utrecht werd gespaard. De Baarnse kerk is naar alle waarschijnlijkheid ook in latere tijden voor een beeldenstorm gespaard gebleven. Op 28 maart 1580 gaven de Staten van Utrecht een verordening uit waarbij het verboden werd de “Roomsche Religie” te beoefenen. De reformatie drong tot Baarn door tijdens kerst 1580.
Hoewel de gebeurtenissen op verschillende wijzen worden weergegeven, is wel duidelijk dat even voor of tijdens de kerstnachtdienst dienaren van de Heren Staten van Utrecht de kerk binnenvielen en de pastoor dwongen de reformatie te aanvaarden. De aanwezigen verlieten in allerijl de kerk, de pastoor met enkele getrouwen achterlatend. Eén van de geschiedschrijvers meldt dat de kerk werd vernield en geplunderd, de klokken uit de torens werden geworpen en de doopvont verdween. Hoe het ook zij, met kerst 1580 was ook in Baarn de reformatie een feit.
Restauraties
De kleine kerk had van oorsprong een recht afgesloten koor en een lage toren. In de vijftiende eeuw is het koor vergroot met een driezijdige aanbouw. Het schip werd tot naast de toren doorgetrokken en de toren werd verhoogd tot de huidige geleding met de galmgaten. In de zestiende eeuw verrees naast het koor een consistorie, en in de zeventiende eeuw werd een tweede beuk naast de kerk gebouwd en kreeg de toren zijn huidige hoogte.
De meest ingrijpende verbouwing vond plaats in 1888. De buitenkant werd bepleisterd en voorzien van imitatievoegen. Het koor en de zestiende-eeuwse consistorie werden afgebroken en vervangen door een nieuw koor dat dubbel zo groot was. De kerk werd uitgebreid en kreeg een driebeukige indeling.
Tussen 1935 en 1939 vond een restauratie plaats waarbij het schip van de kerk een houten tongewelf kreeg en de zijbeuken houten kruisgewelven. De houten gewelven vervingen een stucplafond. Tussen 1992 en 1994 werd de tot nu toe laatste restauratie uitgevoerd. De buitenzijde van de kerk werd gerestaureerd en geschilderd. Binnen werd ingrijpend verbouwd. De balkons in het koor werden ingekort tot dezelfde diepte als het orgel. De hele kerk werd geschilderd. Dankzij schenkingen kreeg de kerk nieuwe koperen kronen.
Brink
De Pauluskerk staat op de Brink, het centrale dorpsplein van Baarn. Van oorsprong een open middeleeuwse boerengebruiksruimte aan de rand van het dorp, met veel gras. Door de toegenomen bebouwing liggen de meeste brinken in ons land tegenwoordig binnen het dorp en heeft het gras plaatsgemaakt voor bestrating. De Brink wordt nu gebruikt als parkeerterrein. Op dinsdag is er de wekelijkse markt. Aan de westzijde van de Brink staat het gemeentehuis uit 1906. Op de Brink staat een herdenkingsbank (gemaakt ter gelegenheid van het 25-jarig regeringsjubileum van koningin Wilhemina) en een muziektent waar regelmatig concerten plaatsvinden.
Bekijk ook de volgende pagina’s: Groene Kerk – Doopvont – Koninklijke Bank – Orgel – Toren – Carillon – Herberg van Paulus.